Skip to content

Collegi di 'doctores' e 'advocati' a Perugia tra Quattro e Cinquecento. Con l'edizione di tre matricole, in Università e formazione dei ceti dirigenti. Per Gian Paolo Brizzi, pellegrino dei saperi, a cura di Maria Teresa Guerrini, Giuseppe Olmi, Bologna, Bononia University Press, 2015, pp. 97-122., di Ferdinando Treggiari (2015)

Analizza e mette a confronto tre documenti, contenuti in un unico codice conservato nell'Archivio storico dell'Università di Perugia, relativi ai collegi perugini di doctores e di advocati del XV e XVI secolo, dando un quadro delle evoluzioni organizzative e professionali dei giuristi in città in quel periodo. I tre documenti, trascritti in appendice, sono: la prima matricola, aperta nel 1420 e proseguita fino al 1519, del Collegium doctorum iuris civili et doctorum iuris canonici et doctorum utriusque iuris civitatis Perusii; la sua prosecuzione, intitolata Tabula doctorum iuris utriusque Collegii civitatis Perusii (1514-1593); e l'inedita matricola del Collegium advocatorum (1511-1523). Dall'analisi è evidente come i due ceti dei dottori e degli avvocati si incontrassero e si sovrapponessero, non solo sul piano professionale e pratico, ma anche in quello relativo all'insegnamento allo Studium, tanto che dei 41 nomi della matricula advocatorum, ben 25 erano doctores advocati legentes. Sono ricordate anche le origini trecentesche del collegio dottorale, al quale Bartolo rese un proprio parere certamente prima del 1339, visto che in quel caso viene menzionato un altro docente perugino, ossia Raniero da Monte Vibiano, morto certamente nell'estate di quell'anno. E' citato Onofrio Bartolini, sia perché nel suo studio, il 29 dicembre 1407, fu redatto lo statuto del collegio, sia per aver approvato, il 13 gennaio 1411, assieme ad altri dodici dottori (Crispolto di Vagnoli, Agabito di ser Matteo, Francesco degli Ubaldi, Matteo di Feliciano, Sacco di Conte Saccucci, Luigi di Andrucciolo, Alessandro di Angelo, Barone di Gualfreduccio, Iacopo di Niccolò, Paolo di Bartolomeo, Sallustio Buonguglielmi, Benedetto di Paoluccio Barzi), un'aggiunta allo statuto riguardante per la prima volta la figura degli avvocati. L'articolo si chiude con un utile indice dei nomi, nel quale è possibile rintracciare i molti docenti dello Studio citati nelle matricole editate.

Fonti collegate

Personaggi citati

  1. Acursius domini Tindari de Bartolis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  2. Agabitus ser Mathei de Perusio, porte Sancti Angeli, parochie Sancti Fortunati
  3. Albertus domini Alberti de Perusio, porte Sancti Petri
  4. Albertus Laurentii de Perusio, porte Sancti Petri
  5. Alexander domini Angeli de Balestrinis de Perusio, porte Sancti Petri
  6. Alexander domini Angeli de Ubaldis de Perusio, porte Heburnee
  7. Alovigius Andruccioli de Perusio, porte Sancti Angeli
  8. Andreas Iohannes de Balleonibus de Perusio, porte Sancti Petri
  9. Angelus Alexandri de Balestrinis de Perusio, porte Sancti Petri
  10. Angelus Felice Malateste de Nardutiis de Perusio, porte Sancti Angeli
  11. Angelus Iacoputii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  12. Angelus Iohanni de Balestrinis de Perusio, porte Sancti Petri
  13. Angelus Iohannis de Periglis de Perusio, porte Eburnea parochie Sancti Stephani
  14. Angelus Laurentii de Cantagalina de Perusio, porte Solis
  15. Antonius domini Nicolai de Baregianis de Perusio, porte Sancti Petri
  16. Antonius Matei Pictignani de Perusio, porte Sancti Angeli
  17. Antonius Piermathei de Perusio, porte Solis
  18. Arrigus Gasparis Ricutii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  19. Baglione Ugolini de Monte Vibiano de Perusio, porte Sancti Petri
  20. Baldus domini Angeli de Periglis de Perusio, porte Eburnea
  21. Baldus ser Cole de Bartholinis de Perusio, porte Eburnee
  22. Barone Gualfredutii de Perusio, porte Sancti Petri
  23. Bartholomeus de Periglis de Perusio, porte Solis
  24. Bartholomeus Francisci ser Francisci de Perusio, porte Solis
  25. Bartholomeus ser Hermanni de Perusio, porte Sancte Subxanne
  26. Bartolomeus Berlenghini de Perusio, porte Sancti Angeli
  27. Bartolomeus Iohannis Salvatti [?] de Perusio, porte Sancte Subxanne
  28. Bartolus de Saxoferrato
  29. Benedictus de Benedictis de Capra de Perusio, porte Sancti Angeli
  30. Benedictus Paulutii de Barsis de Perusio, porte Solis
  31. Berardino de Fioravante de Bieneincasa de Perusio, porte Solis
  32. Berardinus de Gulielmis de Perusio, porta Heburnea
  33. Bernardinus Hanibalis de Gregori de Perusio, porte Solis
  34. Bianciardinus Alovigii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  35. Boniohannes Batiste de Perusio
  36. Camillo Alberti dei Baglione de Perusio, porte Sancti Petri
  37. Carlo Petri deli Scire de Perusio, porte Sancte Subxanne
  38. Carolus Antonii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  39. Carolus ser Francisci Nicolai Ferroli de Perusio, porte Sancte Subxanne
  40. Christoforus Petri Mathei de Perusio, porte Solis
  41. Christoforus ser Nicolai Marcoli de Perusio, porte Sancte Subxanne
  42. Constantius Florentii Cancionus de Perusio, porte Solis
  43. Conte domini Sacchi de Perusio, porte Solis
  44. Crispoltus Vagnoli de Perusio, porte Sancti Petri
  45. Dionisius domini Nicolai de Baregianis de Perusio, porte Sancte Subsanne
  46. Eneie domini Dominici de Baldesche de Perusio, porte Sancti Petri
  47. Feliciantonius Lodovici de Elemosinis de Perusio, porte Sancti Petri
  48. Felix ser Angeli de Pocciolis de Perusio, porte Solis
  49. Franciscus Brunarii de Perusio, porta Solis
  50. Franciscus de Nardutiis de Perusio, porte Sancti Angeli
  51. Franciscus de nobilibus de Monte Vibiano de Perusio, porte Sancti Angeli
  52. Franciscus domini Baldi de Perusio, porte Sancti Petri
  53. Franciscus Mansueti de Perusio, porte Heburnee
  54. Franciscus Oddi de Perusio, porte Sancti Petri
  55. Franciscus ser Batiste de Perusio, porte Sancti Petri
  56. Gabriel Fabritius de Perusio, porte Sancte Subxanne
  57. Gabriel ser Angeli de Perusio, porte Eburnea
  58. Gabriel ser Bevegnatis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  59. Galeatius Aloysii Matthei de Perusio, porte Sancti Petri
  60. Gintile de Baldesche de Perusio, porte Sancti Petri
  61. Giovangie de Mansouete de Perusio, porte Heburnea
  62. Girolamus Andreangeli de Perusio, porte Sancti Angeli
  63. Guaspar Bartholomei de Perusio, porte Eburnea
  64. Guaspar Petri Beltramutii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  65. Guaspar Rubei abbas Heremi de Perusio, porte Sancte Subsanne
  66. Guigliottus de Monte Vibiano de Perusio, porte Sancti Petri
  67. Guilielmus domini Matthei Pontano de Perusio, porte Sancti Petri
  68. Honofrius Bartolini de Perusio
  69. Iacobus de Perusio, porte Solis
  70. Iacobus Antonius Petrutii de Perusio, porte Solis
  71. Iacobus Batiste de Perusio, porte Sancti Petri
  72. Iacobus domini Antonii de Perusio, porte Eburnea
  73. Iacobus domini Francisci Angeli de Perusio, porte Sancte Subxanne
  74. Iacobus domini Iohannis Binorfi de Perusio, porte Sancte Subxanne
  75. Iacobus Mansueti de Perusio, porte Eburnea
  76. Iacobus Nicolai de Perusio, porte Sancti Angeli
  77. Iacobus Tancii Benedicti de Perusio, porte Sancti Angeli
  78. Iacobus Tiberutii de Raneriis de Perusio, porte Sancti Petri
  79. Iohannes Baptista Saccutius de Perusio, porte Heburnea
  80. Iohannes Baptista Silvanus de Perusio, porte Solis
  81. Iohannes Batista de Crispoltis de Perusio, porte Eburnea
  82. Iohannes de Bartolinis de Perusio, porte Eburnea
  83. Iohannes Petrutii de nobilibus de Montesperello de Perusio, porte Solis
  84. Iulianus de Balleonibus de Perusio, porte Sancti Petri
  85. Ivo Nicolai Iohannis Fatii de Coppolis de Perusio, porte Sancti Angeli
  86. Lactantius Francisci de Rochis de Perusio, porte Solis
  87. Lamberto domini Gentilis de Graziane de Perusio, porte Sancti Petri
  88. Laurentius domini Iacobi Gentilis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  89. Laurentius ser Hermanni de Perusio, porte Sancte Subsanne
  90. Leonardus de Balistris de Perusio, porte Eburnea
  91. Lodovicus ser Luce de Agnusdeis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  92. Lucas de Balleonibus de Perusio, porte Sancti Petri
  93. Ludovichus Becti de Perusio, porte Sancte Subxanne
  94. Ludovicus Nicolai Corsutiis de Perusio, porte Sancti Angeli
  95. Mactheus Baldi Macthei de Ubaldis de Perusio
  96. Mansuetus domini Francisci Mansueti de Perusio, porte Eburnee
  97. Marcho de Rubeis de Perusio, porte Heburnea
  98. Marcus Antonius de Crispoltis de Perusio, porte Eburnea
  99. Marcus Baldini de Becchutis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  100. Marcus Herculani Petri de Perusio, porte Sancti Petri
  101. Marcus Silvestri de Perusio, porte Eburnea
  102. Marianus domini Baldi de Bartolinis de Perusio, porte Heburnea
  103. Mariottus Guasparris de Boncambiis de Perusio, porte Eburnea
  104. Mariottus ser Iohannis de Perusio, porte Sancti Petri
  105. Martinus Laurentii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  106. Mateo de Ridolfo de Perusio, porte Solis
  107. Matheus domini Antonii de Perusio, porte Eburnea
  108. Matheus Felitiani de Perusio, porte Solis
  109. Matheus Pauli de Perusio, porte Sancte Subxanne
  110. Matheus Tini de Perusio, porte Sancti Angeli
  111. Nicola domini Dionisii de Baregianis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  112. Nicolaus Angeli de Guidalotte de Perusio, porte Sancti Petri
  113. Nicolaus ser Stefani de Perusio, porte Sancte Subxanne
  114. Paulus Bartholomei de Perusio, porte Solis
  115. Paulus de Buoncambiis de Perusio, porte Eburnea
  116. Paulus domini Minutii Bertuldi de Vanolis de Perusio, porte Sancte Subxanne
  117. Pavolo de Francesco Saluccio de Perusio, porte Sancte Subxanne
  118. Pergratianus de Gratianis de Perusio, porte Sancti Petri
  119. Periglio de mesere Baldo de Periglis de Perusio, porte Heburnea
  120. Periteus de nobilibus de Montesperello de Perusio, porte Solis
  121. Permatheus domini Alexandri de Perusio, porte heburnea
  122. Perphilippus Berardi de nobilibus de Cornio civis Perusinus, porte Sancte Subxanne
  123. Petrus Lodovici de Balleonibus de Perusio, porte Sancti Petri
  124. Petrus Mathei domini Petri de Ubaldis de Perusio, porte Sancti Petri
  125. Petrus Paulus Tancredutii de Raneriis de Perusio, porte Solis
  126. Petrus Tomassus domini Mariotti (de Buoncambi) de Perusio, porte Eburnea
  127. Philippus ser Andree ser Nutii de Perusio, porte Sancte Subxanne
  128. Pierus Barsis de Perusio, porte Sancti Angeli
  129. Ranerius Francus de Perusio, porte Sancte Subxanne
  130. Raniere Andreuctii de Monte Vibiano (de Perusio)
  131. Raniere de messer Pietro Pauolo de Raniere de Perusio, porte Solis
  132. Ridolfus de Monte Vibiano de Perusio, porte Sancti Petri
  133. Robertus domini Honofri de Perusio, porte Eburnee
  134. Rogerius de Antignolla de Perusio, porte Sancte Subxanne
  135. Sacchus domini Contis de Perusio, porte Solis
  136. Sacramor Laurentii domini Petri Vencioli de Perusio, porte Sancte Subxanne
  137. Salustius domini Guilielmi de Perusio, porte Solis
  138. Sepolcro de Giovangnie de Tinis de Perusio, porte Solis
  139. Sigismundus de Ubaldis de Perusio, porte Sancti Petri
  140. Sinibaldus domini Bobii de Perusio, porte Sancti Petri
  141. Tiberius Ermannii de Perusio, porte Sancti Petri
  142. Tindarus Alfani Francisci de Perusio, porte Sancte Subxanne
  143. Tomas ser Massei de Perusio, porte Sancti Petri
  144. Tomasso de Nastagie de Perusio, porte Sancte Subxanne
  145. Ugolinus domini Iohannis Ugolini de Perusio, porte Solis
  146. Uguitio Fatii de Perusio, porte Sancti Angeli
  147. Uliste Galeocti de Balleonibus de Perusio, porte Solis
  148. Valerius de Montefalcone, de Perusio, porte Eburnea
  149. Vincentius domini Antonii de Perusio, porte Sancti Petri
  150. Vincentius Ugolini de Monte Vibiano de Perusio, porte Sancti Petri